544: Craobh an Tillidh
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
Craobh an Tillidh
Thairis air na bliadhnaichean tha mi air tighinn tarsainn air dà chraoibh air a bheil ainm Gàidhlig, gun ainm Beurla a bhith orra. Tha Craobh an Tillidh ann an Rat Mhurchais faisg air an Aghaidh Mhòir. ’S e sin a’ chiad chraobh a chitheadh na buachaillean is cìobairean nuair a thilleadh iad bho na monaidhean len cuid sprèidh.
Gu sear air sin, thairis air na beanntan, tha Craobh an Òir. Sin far an do chuir uachdaran ciste òir ann an dìomhaireachd anns an t-seann aimsir. Nuair a chladhaich e a’ chiste suas, thugadh an t-ainm air a’ chraoibh. No ’s e sin an stòiridh co-dhiù. Ma tha sibh fhèin eòlach air craobh air a bheil ainm Gàidhlig b’ fhìor thoigh leam cluinntinn bhuaibh.
Bha mi ann an Cataibh o chionn ghoirid, ann am Bun Ilidh. Chuala mi mu dheidhinn craobh anns an sgìre air a bheil, no air an robh, The Làmh Tree. ’S e làmh am facal Gàidhlig air am bi sibh uile eòlach. Cha d’ fhuair mi a-mach dè a’ Ghàidhlig a bh’ air a’ chraoibh bho thùs, ach tha mi a’ dèanamh dheth gur e Craobh na Làimhe a bhiodh ann. Tha e inntinneach gur e The Làmh Tree a th’ aig daoine, seach The Hand Tree.
Bha a’ chraobh a’ fàs faisg air seann drochaid air an rathad mhòr gu deas air Bun Ilidh làimh ri – mas urrainn dhomh sin a ràdh – Loids Ghartaidh. Tha stòiridh ann, a tha beò ann am beul-aithris na sgìre, a tha a’ mìneachadh mar a fhuair a’ chraobh a h-ainm.
Iomadh bliadhna air ais bha gille ag obair anns an loids mar chonbhair. ’S e sin neach a bhios a’ coimhead às dèidh nan con. Cha robh olc sam bith sa ghille ach bha e crotach. Air sàillibh sin, bha eagal air na bana-shearbhantan òga roimhe. Bha aon tè – banarach a bh’ innte – air an robh Annabel. Bha i a’ fuireach cuide ri a pàrantan ann an taigh faisg air an loids. Gach oidhche, às dèidh dhi a’ bhleoghann a dhèanamh, bhiodh i a’ falbh dhachaigh tarsainn na drochaid.
Oidhche a bha seo bha fìor dhroch shìde ann. Bha gèile is uisge mòr ann. Agus bha tuil san allt. Chaidh an drochaid a sguabadh air falbh leis an tuil. Bha fios aig a’ chonbhair air na thachair agus chaidh e a-mach a chur fios air Annabel nach robh an drochaid ann. Stad e faisg air an allt. Chaidh e an taic craobh airson beagan fasgaidh fhaighinn.
Nuair a ràinig Annabel an t-àite, chuir an conbhair a làmh a-mach airson stad a chur oirre dhol faisg air an allt. Bha i a’ smaoineachadh gun robh an gille a’ toirt ionnsaigh oirre. Ruith i air falbh aig peilear a beatha a dh’ionnsaigh na drochaid. Thuit i don allt agus chaidh a bàthadh.
Air an làrna-mhàireach lorgadh an gille marbh aig bonn na craoibhe. Bhathar a’ smaoineachadh gun tàinig cuairt air. Ach bha lorg làimhe loisgte air a’ chraoibh. Bha daoine ag ràdh gun tug an conbhair mallachd air a’ chraoibh mus do chaochail e. Às dèidh sin, cha d’ rachadh duine faisg air a’ chraoibh. Chaidh rathad eile a dhèanamh eadar an loids agus an t-allt.
Agus a bheil i fhathast ann – Craobh na Làimhe? Chaidh mi a choimhead air a son. Tha mòran chraobhan anns an àite a-nise agus cha d’ fhuair mi lorg air seann tè le lorg làimhe oirre. Agus chuala mi às dèidh làimh gun do thuit i ann an stoirm mòran bhliadhnaichean air ais. Is mòr am beud.
Faclan na Litreach: Craobh an Tillidh: the tree of the returning; Craobh an Òir: the tree of the gold; Cataibh: Sutherland; Bun Ilidh: Helmsdale; Loids Ghartaidh: [West] Garty Lodge; banarach: milking maid; mallachd: curse.
Abairtean na Litreach: tha mi air tighinn tarsainn air dà chraoibh: I’ve come across two trees; a chitheadh na buachaillean is cìobairean: that the herdsmen and shepherds would see; bho na monaidhean len cuid sprèidh: from the hills with their livestock; far an do chuir uachdaran ciste òir ann an dìomhaireachd: where a laird put a kist of gold in secret; thugadh an t-ainm air a’ chraoibh: the tree was named; làimh ri: close to; cha robh olc sam bith sa ghille ach bha e crotach: there was no harm in the lad but he was a hunchback; bha eagal air na bana-shearbhantan òga roimhe: the young female servants were scared of him; às dèidh dhi a’ bhleoghann a dhèanamh: after she had done the milking; chaidh an drochaid a sguabadh air falbh leis an tuil: the bridge was washed away by the flood; chaidh e an taic craobh: he leaned against a tree; gun robh an gille a’ toirt ionnsaigh oirre: that the lad was attacking her; ruith i air falbh aig peilear a beatha: she ran away at great speed; chaidh a bàthadh: she was drowned; bha lorg làimhe loisgte air a’ chraoibh: there was a hand-print burned onto the tree; cha d’ rachadh duine faisg air a’ chraoibh: nobody would go near the tree; a choimhead air a son: to look for it [fem]; is mòr am beud: great is the pity.
Puing-chànain na Litreach: bha gille ag obair aig an loids mar chonbhair: there was a lad working at the lodge as a dog-handler or “dog-boy”. If you’re familiar with the map of Gaelic Scotland, you’ll know the word conbhair. There are at least five features on the 1: 50,000 OS maps, all in Highland Council area, which carry the word in their name eg Sgùrr nan Conbhairean (the peak of the dog-handlers) near Glen Affric and Allt Loch Càrn nan Conbhairean (the burn of the loch of the rocky hill of the dog-handlers) on the eastern boundary of Assynt. I can’t emphasize strongly enough how much Gaelic – vocabulary, grammar and cultural heritage – can be derived from an intimate knowledge of the Highland landscape. Get to know your maps!
Gnàthas-cainnt na Litreach: Bhathar a’ smaoineachadh gun tàinig cuairt air: it was thought he took a fit/turn.
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 240
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn