775: Faclan fillte à Faclair Armstrong (1)
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
Faclan fillte à Faclair Armstrong (1)
Dè cho mòr ’s a tha ur briathrachas Gàidhlig? Am bi sibh a’ leughadh an fhaclair airson spòrs? Mholainn sin, ma tha sibh gu bhith a’ leudachadh na tha de dh’fhaclan air ur teangaidh. Anns an Litir seo, tha mi a’ dol a chur deuchainn oirbh. Tha mi a’ dol a dh’ainmeachadh fhaclan-fillte à seann fhaclair Armstrong. Chì sinn cia mheud dhiubh air a bheil sibh eòlach.
’S e a’ chiad fhacal airgead-beò. ’S e rudeigin annasach a th’ ann – meatailt a tha a’ coimhead coltach ri airgead ach a bhios a’ gluasad mar gu bheil i beò. ’S e sin a’ Ghàidhlig air mercury no quicksilver – airgead-beò. Tha e a’ dèanamh ciall, nach eil?
An dàrna facal – agus tha e a’ tòiseachadh le ‘b’ oir bidh mi a’ gluasad tron aibidil – bian-leasaiche. Bian-leasaiche. Bu chòir sin a bhith furasta gu leòr. Bidh fios agaibh gur e bian seiche aig ainmhidh. Bian an tuirc – the hide of the wild boar. ’S e leasaiche duine a bhios a’ leasachadh rudeigin. ’S iomadh ‘oifigear-leasachaidh’ a th’ againn anns an t-saoghal sa bheil sinn beò. Mar sin, ’s bian-leasaiche neach a bhios a’ cartadh nam bian. Ann am Beurla – a tanner, somebody who tans hides. Bian-leasaiche.
A-nise, facal a’ tòiseachadh le ‘c’ – cluas-chrochag. Cluas-chrochag. Uill, cha bu chòir seo a bhith ro dhoirbh. Bidh fios agaibh dè th’ ann an cluas. Agus dè th’ ann an crochag? Uill, rudeigin beag a bhios a’ crochadh – pendulum ann an cloc no pendant a bhios, can, boireannach a’ cur oirre mar seud. Cluas-chrochag – an ear-ring or ear-pendant.
Tha sinn aig ‘d’ a-nise agus tha fear doirbh agam dhuibh. Chòrd am facal fillte seo rium a’ chiad turas a chunnaic mi e, ged a tha e car seann-fhasanta an-diugh – deud-cheartaiche. Deud-cheartaiche. Nise, ’s e deud seann fhacal Gàidhlig airson fiacail. Tha e càirdeach do dant ann an Cuimris, dens ann an Laideann agus dent ann am Fraingis. Tha e againn fhathast anns a’ Ghàidhlig airson toothache – an deudadh. Tha an deudadh orm – I have toothache. ’S e deud-cheartaiche neach a bhios a’ cur nan deudan agad ceart nuair a tha rudeigin ceàrr orra. A dentist! Deud-cheartaiche. Bidh sinn ag ràdh ‘fiaclair’ an-diugh.
Nise, eug-lios – sin E-U-G, tàthan, L-I-O-S. Eug-lios. Facal-fillte gu math inntinneach! A bheil sibh eòlach air an fhacal eug? Tha e a’ ciallachadh ‘bàs’. Ann an cuid de dhualchainntean, bithear ag ràdh dh’eug e airson chaochail e no bhàsaich e. Mar sin, ’s e eug-lios àite – lios, leas, gàrradh – far am bi na mairbh air an cur às dèidh dhaibh bàs fhaighinn. A cemetery or graveyard. Eug-lios. Tha am facal as cumanta airson a leithid – cladh – a’ tighinn bhon fear a tha a’ ciallachadh ‘dig’ – toll a chladhach. Chanainn gu bheil eug-lios a cheart cho tarraingeach, ged a tha e seann-fhasanta an-diugh.
Nise, fiadh-ghleann. Fiadh-ghleann. Gleann far am bi fèidh a’ cruinneachadh ann an treudan. Ach tha e cuideachd a’ ciallachadh wild glen. Tha am facal fiadh gu mòr co-cheangailte ri rudan ‘wild’ mar a chanar ann am Beurla. Às a sin gheibh sinn am facal fiadhaich. Tha spòrs ann am faclan, nach eil? Bidh tuilleadh agam dhuibh an-ath-sheachdain.
Faclan na Litreach: co-ionann ri: equivalent to; oifigear-leasachaidh: development officer; seann-fhasanta: old-fashioned; deud: tooth.
Abairtean na Litreach: Dè cho mòr ’s a tha ur briathrachas Gàidhlig?: how extensive is your Gaelic vocabulary?; am bi sibh a’ leughadh an fhaclair airson spòrs?: do you read the dictionary for fun?; mholainn sin: I’d recommend that; tha mi a’ dol a dh’ainmeachadh fhaclan-fillte à seann fhaclair Armstrong: I’m going to name compound nouns from Armstrong’s old dictionary; cia mheud dhiubh: how many of them; meatailt a tha a’ coimhead coltach ri airgead: a metal that looks like silver; ach a bhios a’ gluasad mar gu bheil i beò: but moves as if it is alive; tha e a’ dèanamh ciall, nach eil?: it makes sense, doesn’t it?; bidh mi a’ gluasad tron aibidil:I’ll be moving through the alphabet; gur e bian seiche aig ainmhidh: that a bian is an animal hide; neach a bhios a’ cartadh nam bian:somebody who tans [the] hides; cha bu chòir seo a bhith ro dhoirbh: this shouldn’t be too difficult; boireannach a’ cur oirre mar seud: a woman wearing as an item of jewellery; facal-fillte gu math inntinneach: a very interesting compound noun; ann an cuid de dhualchainntean, bithear ag ràdh X: in some dialects X is said; far am bi na mairbh air an cur às dèidh dhaibh bàs fhaighinn: where the dead are put after they die; chanainn gu bheil X a cheart cho tarraingeach: I’d say that X is just as appealing; far am bi fèidh a’ cruinneachadh ann an treudan: where deer gather in herds; às a sin gheibh sinn am facal fiadhaich: from that we derive the word fiadhaich; tha spòrs ann am faclan, nach eil?: words are fun, aren’t they?
Puing-chànain na Litreach: a’ leudachadh na tha de dh’fhaclan air ur teangaidh: expanding the vocabulary on your tongue. The word for tongue is generally spelled teanga today but interestingly Armstrong (1825) spells it teangadh. This is significant because in some dialects it still slenderises in the dative singular (being a feminine noun). Thus we get air an teangaidh , rather than air an teanga. The inflexion sits more comfortably with the older spelling.
Gnàthas-cainnt na Litreach: tha mi a’ dol a chur deuchainn oirbh: I’m going to test you.
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 471
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn