1148: Niall Gobha
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
Niall Gobha
Thairis air a’ bhliadhna a dh’fhalbh, tha ìomhaighean – gu h-àraidh ìomhaighean-umha – air a bhith rudeigin connspaideach ann am Breatainn. Tha cuid de dhaoine air a bhith a’ taisbeanadh an cuid feirg gun robh ìomhaighean ann de dhaoine – fir – a bha an sàs ann an tràilleachd, mar eisimpleir. Chaidh tè no dhà de na h-ìomhaighean a thoirt sìos no eadhon a sgrios.
Aig an aon àm ʼs a bha sin a’ tachairt, tha fhios gun robh ìomhaighean ùra a’ dol an-àirde. Ach ʼs dòcha nach cuala sinn cus mun deidhinn. Co-dhiù, tha mi airson innse dhuibh mu aonan dhiubh – ìomhaigh a chaidh suas o chionn beagan mhìosan ann am baile beag ann an Siorrachd Pheairt.
ʼS e ìomhaigh tharraingeach a th’ innte. Tha i mar chuimhneachan air Albannach a bhuineadh don ochdamh linn deug. Bha e ainmeil mar neach-ciùil. Fhad ʼs as aithne dhomh, cha robh ceangal sam bith aige do thràilleachd no do ghnothaichean an-iochdmhor.
A bheil fios agaibh cò tha mi a’ ciallachadh? Bhuineadh e do Shiorrachd Pheairt agus ʼs e fìdhlear air leth a bh’ ann. ʼS e an t-ainm a bh’ air Niall Gobha.
Rugadh Niall ann an Srath Bhreamhainn, siar air Dùn Chailleann anns a’ bhliadhna seachd ceud deug, fichead ʼs a seachd (1727). Far a bheil Uisge Bhreamhainn a’ ruigsinn Uisge Tatha, tha baile beag ann air a bheil An t-Inbhir. No Inver ann am Beurla. Ghluais teaghlach Nèill gu ruige am baile sin nuair a bha Niall òg.
Bha Niall fìor mhath mar neach-ciùil on a bha e òg. Ged a bha e ag obair mar bhreabadair airson greis, bha na sgilean ciùil aige cho math ʼs gun robh comas aige tro thìde a bheairt a chur an dàrna taobh. Bha e an uair sin ag obair làn-thìde mar neach-ciùil.
Bha Niall a’ faighinn cùl-taic bho phrìomh uachdaran na sgìre, Diùc Athall. Air sgàth sin, bhiodh e a’ faighinn chuiridhean cluich airson nan uaislean aig bàlaichean is dannsaidhean. Bhathar a’ dèanamh dheth nach robh fìdhlear cho math ris ann an Siorrachd Pheairt. Agus bha an t-siorrachd sin ainmeil airson cho math ʼs a bha a fìdhlearan.
Dh’fhàs e ainmeil air feadh Alba. Nuair a bha am bàrd Raibeart Burns ann an Siorrachd Pheairt, chaidh e a chèilidh air Niall. Chan e a-mhàin gun robh Niall math air seinn na fìdhle ach gun robh e fìor mhath air puirt ùra a sgrìobhadh. A rèir aithris, sgrìobh e faisg air naochad port, ged a tha amharas ann gun do dh’ionnsaich e cuibhreann dhiubh sin bho dhaoine eile. Tha feadhainn ainmeil chun an latha an-diugh – mar eisimpleir Farewell to Whisky, The Duke of Gordon’s Favourite agus Miss Drummond of Perth.
Phòs Niall dà thuras oir chaochail a chiad bhean. Bha ochdnar cloinne aige agus bha an dàrna mac aige – Nathaniel – cuideachd air leth ainmeil mar neach-ciùil.
Bha cuimhne aig daoine air àiteachan far am biodh Niall ri fìdhlearachd – gu h-àraidh seann chraobh-dharaich ri taobh na h-aibhne. Ach cha robh riamh ìomhaigh ann dhen duine fhèin ann an Dùn Chailleann no àite sam bith eile.
Thòisich fèill-fhìdhle bhliadhnail Nèill Ghobha beagan bhliadhnaichean air ais ann an Dùn Chailleann. Chuir muinntir na fèille airgead ri chèile agus chaidh ìomhaigh dhen duine a dhèanamh ann an umha leis an dealbhadair, Daibhidh Annand. Tha i ann am pàirc faisg air an àite far an do chuir Niall Gobha seachad a bheatha.
Faclan na Litreach: connspaideach: controversial; tràilleachd: slavery; Siorrachd Pheairt: Perthshire; Niall Gobha: Neil Gow; Srath Bhreamhainn: Strathbraan; Dùn Chailleann: Dunkeld; Uisge Tatha: River Tay; breabadair: weaver; làn-thìde: full-time; port, puirt: tune, tunes; dealbhadair: artist.
Abairtean na Litreach: Thairis air a’ bhliadhna: over the past year; gu h-àraidh ìomhaighean-umha: particularly bronze statues; tha cuid de dhaoine air a bhith a’ taisbeanadh an cuid feirg: some people have been demonstrating their anger; chaidh tè no dhà de na h-ìomhaighean a thoirt sìos no eadhon a sgrios: one or two of the statues were taken down or even damaged; gun robh ìomhaighean ùra a’ dol an-àirde: that new statues were going up; mar chuimhneachan air Albannach a bhuineadh don ochdamh linn deug: as a memorial to a Scot who belonged to the 18th century; fhad ʼs as aithne dhomh: as far as I know; cha robh ceangal sam bith aige do thràilleachd no do ghnothaichean an-iochdmhor: he had no links to slavery or unfeeling, merciless matters; gun robh comas aige tro thìde a bheairt a chur an dàrna taobh: that he was able in time to put his loom aside; a’ faighinn cùl-taic bho phrìomh uachdaran na sgìre, Diùc Athall: obtaining sponsorship from the area’s principal landlord, the Duke of Atholl; bhiodh e a’ faighinn chuiridhean cluich airson nan uaislean aig bàlaichean is dannsaidhean: he would get invitations to play for the gentry at balls and dances; bhathar a’ dèanamh dheth nach robh fìdhlear cho math ris: it was reckoned there was no fiddler as good as him; chaidh e a chèilidh air: he went to visit; chaochail a chiad bhean: his first wife died; bha ochdnar cloinne aige: he had eight children; seann chraobh-dharaich ri taobh na h-aibhne: an old oak tree next to the river; fèill-fhìdhle bhliadhnail Nèill Ghobha: the annual Neil Gow fiddle festival.
Puing-chànain na Litreach: Ghluais teaghlach Nèill gu ruige am baile sin nuair a bha Niall òg: Neil’s family moved to that village when Neil was young. In English, Neil’s name was spelt in different ways. I have chosen to write it as standard Niall in Gaelic (I have not been able to ascertain if Neil himself spoke Gaelic, although I suspect he did, but it is perhaps unlikely he wrote the language). The genitive form of Niall is Nèill which is why we have MacNèill as a clan name. Gow is from Gaelic gobha ‘blacksmith’, which is why the name is sometimes translated ‘Smith’ in the Central Highlands.
Gnàthas-cainnt na Litreach: fìor mhath mar neach-ciùil on a bha e òg: excellent as a musician from a young age.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 844
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn