1004: An Cù-eunaich Buidhe
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
An Cù-eunaich Buidhe
Dè an cù as motha a tha a’ comharrachadh Alba? ʼS dòcha anns a’ chiad dol a-mach, gum bi sibh a’ beachdachadh air abhagan – an abhag dhubh Albannach, no abhag bhàn taobh an iar na Gàidhealtachd – a’ ‘westie’. No dè mu dheidhinn abhag Sgitheanach – an seòrsa dham buineadh Greyfriars Bobby ann an Dùn Èideann anns an naoidheamh linn deug? Bha esan dìleas, mura robh e càil eile, a’ cumail faire air uaigh a mhaighstir airson ceithir bliadhn’ deug an dèidh a bhàis.
ʼS dòcha gum biodh cuid dhen bheachd gur e an coilidh – no cù-chaorach – as motha a bhiodh a’ comharrachadh Alba. Tha iad cho math air trusadh nan caorach, nach eil?
Ach do gu leòr air feadh na cruinne, ʼs e an cù-eunaich buidhe a thigeadh don inntinn nuair a bhiodh iad a’ smaoineachadh air coin agus Alba. An cù-eunaich buidhe? Bidh sibh eòlach air mar ‘golden retriever’. Chaidh an seòrsa coin seo a chruthachadh air Gàidhealtachd na h-Alba ann an Taigh a’ Ghiùthsachain faisg air Tomaich ann an ochd ceud deug, seasgad ʼs a h-ochd (1868). Tha Tomaich faisg air Canaich gu siar air Loch Nis.
B’ e am fear a chruthaich e am Morair Tweedmouth leis an robh Taigh a’ Ghiùthsachain. Rinn e a dh’aona-ghnothach e oir bha e ag iarraidh cù le beul bog a bhiodh math air eòin mharbh a thoirt air ais gun chron a dhèanamh orra, ach cuideachd a bhiodh comasach air coiseachd thar nam boglaichean is mòintich air a’ Ghàidhealtachd.
Dh’fheumadh an cù-eunaich seo a bhith comasach air seasamh ri droch shìde. Mar sin, bhathar ag iarraidh gum biodh bian fada, dìonach air. Chuir am Morair Tweedmouth dà sheòrsa eile ri chèile – wavy-coated retriever agus Tweed water-spaniel. Agus b’ e an cù-eunaich buidhe – an golden retriever – a dh’èirich às, ged nach b’ e sin an t-ainm oifigeil air gu naoi ceud deug is fichead (1920) nuair a chaidh an Golden Retriever Club a chur air chois.
A-nise tha fèill mhòr air an t-seòrsa seo air feadh an t-saoghail, ach gu seachd àraidh ann an Astràilia, Ameireagaidh a Tuath agus san Roinn Eòrpa. Cha bhi mòran de na coin sin an sàs ann an eunach, ge-tà. ʼS e peataichean a th’ annta. Tha iad, mar as trice, gu math dòigheil, laghach nan nàdar. Tha iad air leth foighidneach le clann.
Tha Taigh a’ Ghiùthsachain a-nise na thobhta. Ach do mhòran air feadh an t-saoghail – a tha air leth measail air a’ chù-eunaich bhuidhe – ʼs e àite sònraichte a th’ ann. Bidh feadhainn a’ dol ann air eilthireachd.
Am-bliadhna, tha ceud gu leth bliadhna air a dhol seachad bhon a chaidh an seòrsa seo a chruthachadh. Thàinig na ceudan cruinn còmhla ann an Tomaich is Canaich airson sin a chomharrachadh. Bha mi fhìn a’ bruidhinn ri feadhainn às na Stàitean Aonaichte agus Astràilia a thàinig a dh’Alba a dh’aona-ghnothach air sgàth ʼs gun robh an fhèill seo a’ dol air adhart. Agus bha gu leòr ann à Breatainn agus dùthchannan Eòrpach a thug an coin leotha.
Air an latha mu dheireadh dhen fhèill, chaidh dealbh a thogail air beulaibh Taigh a’ Ghiùthsachain. Tha trì cheud, seasgad ʼs a h-aon coin – dhen aon seòrsa – anns an dealbh! Tha mi an dòchas gun do lorg na daoine na coin cheart aca fhèin an dèidh làimhe!
Faclan na Litreach: dìleas: loyal; coilidh: collie; cù-chaorach: sheepdog; cù-eunaich: birding dog, retriever; Taigh a’ Ghiùthsachain: Guisachan House; bian fada, dìonach:a long waterproof coat; tobhta: ruin; eilthireachd: a pilgrimage.
Abairtean na Litreach: Dè an cù as motha a tha a’ comharrachadh Alba?: what dog most strongly represents Scotland?; gum bi sibh a’ beachdachadh air abhagan: that you’ll be thinking of terriers; an abhag dhubh Albannach, no abhag bhàn taobh an iar na Gàidhealtachd: the black Scottish terrier, or the fair West Highland terrier; an seòrsa dham buineadh X: the breed that X belonged to; a’ cumail faire air uaigh a mhaighstir:keeping an eye on his master’s grave; trusadh nan caorach: gathering the sheep; tha Tomaich faisg air Canaich gu siar air Loch Nis: Tomich is near Cannich west of Loch Ness; cù le beul bog a bhiodh math air eòin mharbh a thoirt air ais gun chron a dhèanamh orra: a dog with a soft mouth that would be good at retrieving dead birds without damaging them; thar nam boglaichean is mòintich: over the bogs and peaty moors; comasach air seasamh ri droch shìde:able to withstand bad weather; tha fèill mhòr air X:X is celebrated; an sàs ann an eunach:involved in birding, wildfowling; ʼs e peataichean a th’ annta:they are pets; foighidneach le clann:patient with children; thàinig na ceudan cruinn còmhla:hundreds of people came together; a thug an coin leotha: who brought [took] their dogs with them; an latha mu dheireadh dhen fhèill: the final day of the festival; chaidh dealbh a thogail air beulaibh: a picture [photo] was taken in front of; trì cheud, seasgad ʼs a h-aon coin: 361 dogs; tha mi an dòchas gun do lorg na daoine na coin cheart aca fhèin an dèidh làimhe: I hope that the people found their own correct dogs afterwards.
Puing-chànain na Litreach: nuair a chaidh an Golden Retriever Club a chur air chois : when the Golden Retriever Club was established . Cuir air chois is a good phrase to remember – it literally means to ‘put on [its] foot’ but is a good idiom for ‘setting up, establish’. Note with the passive construction here that the verbal noun cur is lenited. Chaidh Saorstat Éireann a chur air chois ann an 1922 ‘the Irish Free State was established in 1922’.
Gnathas-cainnt na Litreach: Rinn e a dh’aona-ghnothach e : he did it deliberately.
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 700
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn